سیمای حضرت ابراهیم (علیه السلام) در قرآن و عهدین

عنوان رساله حاضر سیمای حضرت ابراهیم (علیه السلام) در قرآن و عهدین است. این رساله در صدد بررسی شخصیت آن حضرت در قرآن و عهدین و بیان اشتراک و امتیاز آن دو می باشد. مباحث جمع آوری در این زمینه در ده فصل تهیه و ترتیب یافته است . در قرآن و عهدین درباره حضرت ابراهیم (علیه السلام) در بعضی موارد مشترک می باشند و در بعضی موارد اختلاف دارند. نام مبارک حضرت ابراهیم (علیه السلام) 69 بار در 25 سوره قرآن مجید آمده و یک سوره قرآن (چهاردهمین سوره) به نام سوره ابراهیم (علیه السلام) است . نسب حضرت ابراهیم (علیه السلام) تا حضرت آدم (علیه السلام) در تورات آمده است. نسب نامه های تورات در کتب اسلامی نیز راه یافته و بدون دقت در اصل و منشاء آن پذیرفته شده است . به عقیده اهل کتاب حضرت ابراهیم (علیه السلام) حدود 2000 سال قبل از میلاد یعنی حدود 4000 سال پیش در شهر اور به دنیا آمده و به گفته تورات در آغاز اَبرام (یعنی پدر بلند مرتبه) نامیده می شد. خدای متعال نام وی را در سن نود و نه سالگی به ابراهیم (یعنی پدر اقوام) تبدیل کرد. پدر حضرت ابراهیم (علیه السلام) در تورات تارح خوانده می شود ولی قرآن مجید وی را آزر بت پرست معرفی کرده است (انعام / 74). پدر حضرت ابراهیم (علیه السلام) در سلسله اجداد حضرت رسول اکرم (صلی الله علیه وآله) قرار می گیرد. علمای شیعه معتقدند همه پدران آن حضرت تا حضرت آدم (علیه السلام) یکتا پرست بوده اند. و به همین دلیل گفته اند آزر عموی آن حضرت بوده و استعمال «اب» به جای «عمّ» در زبان عرب صحیح است، از آن جمله در قرآن کریم (بقره / 133) چنین چیزی دیده می شود. در قرآن نام همسران حضرت ابراهیم (علیه السلام) صریحاً ذکر نشده است، ولی در کتب تاریخی و روایی به نام ساره و هاجر ذکر شده اند. در تورات نام همسران حضرت ابراهیم (علیه السلام) را ساره مادر اسحاق (علیه السلام) و کنیز او (هاجر) مادر اسماعیل(علیه السلام)و قطوره مادر فرزندان دیگر ذکر گردیده است . در قرآن دین حضرت ابراهیم (علیه السلام) را دین حنیف نامیده و کتاب وی را به نام صحف ابراهیم (علیه السلام) معرفی کرده است. احتجاجات حضرت ابراهیم (علیه السلام) در قرآن ذکر شده است که عبارتند از : 1 ـ احتجاج ابراهیم (علیه السلام) با بت پرستان 2 ـ احتجاج ابراهیم (علیه السلام) با ستاره پرستان، ماه پرستان و خورشیدپرستان هجرت حضرت ابراهیم (علیه السلام) : به گفته تورات ابراهیم (علیه السلام) که تارح نامیده می شد، پسر خود ابراهیم(علیه السلام) و همسر وی ساره و نوه خویش حضرت لوط (علیه السلام) را برداشت و به سرزمین کنعان در غرب فلسطین عزیمت کرد. آنان در بین راه از ادامه سفر منصرف شدند و در شهر حران سکونت گزیدند. تورات می گوید: حضرت ابراهیم(علیه السلام) در 75 سالگی به امر خدا از شهر حرّان عازم کنعان شد. وی همسر خود ساره و برادرزاده اش حضرت لوط (علیه السلام) و چند نفر از مردم حرّان را برداشت و همگی به کنعان رفتند و در آنجا روی کوهی در شرق بیت ایل خیمه زدند. حضرت ابراهیم (علیه السلام) پس از چندی در حبرون (الخلیل) ساکن شد و تا آخر عمر در آنجا بود و اکنون مقبره خانوادگی وی در آن مکان است . دعاهای حضرت ابراهیم (علیه السلام) در قرآن ذکر گردیده است که عبارتند از : ـ دعای حضرت ابراهیم (علیه السلام) برای امنیت مکه * ـ دعای حضرت ابراهیم (علیه السلام) برای بهره مند شدن مومنان مکه از نعمت های الهی * ـ دعای حضرت ابراهیم (علیه السلام) برای دست یابی به بالاترین مرتبه تسلیم در برابر خداوند برای خود و گروهی از ذریّه خود * ـ دعای حضرت ابراهیم (علیه السلام) برای محفوظ ماندن از رسوایی در قیامت * ـ دعای حضرت ابراهیم (علیه السلام) برای برپاکی فرزندش از شرک و عبادت بت ها * ـ دعای حضرت ابراهیم (علیه السلام) برای رسالت حضرت محمد (صلی الله علیه وآله)* ـ دعای حضرت ابراهیم (علیه السلام) برای توفیق در نماز * ـ دعای حضرت ابراهیم (علیه السلام) برای پدر و مادر و مومنین . * ـ دو موضوع بسیار مهم در تاریخ حضرت ابراهیم (علیه السلام) وجود دارد که در تورات کنونی اشاره ای به آنها نشده است . یکی جریان بت شکنی و به آتش افکندن وی و دیگری داستان بنای کعبه . قرآن مجید (در سوره های انبیاء و صافات) داستان بت شکنی و به آتش افکندن او را آورده است. همچنین در قرآن کریم از بنای کعبه به دست آن حضرت و به کمک حضرت اسماعیل (علیه السلام) سخن می گوید: (بقره / 127) . تورات داستان ذبح فرزند را می آورد و می گوید حضرت ابراهیم (علیه السلام) مأموریت یافت حضرت اسحاق را قربانی کند. در قرآن نام فرزند ذبیح صریحاً ذکر نشده اما از آیات سوره صافات بدست می آید که ذبیح حضرت اسماعیل بوده، چونکه بشارت حضرت اسحاق بعد از داستان ذبح آمده است . مقامات و عناوینی که در هر دو کتاب (قرآن و عهدین) ذکر گردیده اند عبارتند از: نبوت ، خلیل الله، برگزیده، ابراهیم پدر مسلمین در قرآن و در عهدین پدر امت ها، خداترس. بعضی از مقام و عناوینی که فقط در قرآن ذکر شده است، مانند: امامت ، رسول ، اولوالعزم، حنیف، گیرنده وحی، نشان دادن ملکوت به ابراهیم، (به تنهایی) یک امت بوده، اسوه و الگو بودن ابراهیم (علیه السلام) . بعضی عناوین حضرت ابراهیم (علیه السلام) که فقط در عهدین به آنها اشاره شده است، مانند : عادل شمردگی حضرت ابراهیم (علیه السلام) و ابراهیم خود برکت است و خدا به او هر که او را مبارک خواند، برکت می دهد و هر که او را ملعون خواند لعنت می کند . ویژگیهای مشترک حضرت ابراهیم (علیه السلام) در قرآن و عهدین مانند: سخاوت و مهمان نوازی ـ ایمان ـ امر به معروف و نهی از منکر . ویژگیهایی که فقط در قرآن ذکر گردیده است مانند: دارای قلب سلیم، مسلم یا تسلیم محض اوامر الهی، قانت، صدیق، شاکر، حلیم و دلسوز، وفا به عهد، توکل به خداوند، بقاء نام نیک او، شجاع، از صالحان بودن او در آخرت . تورات و انجیل بیشتر به ریز قضایا پرداخته می شود و از کلّیات و به اصطلاح جهت مندی تاریخ اصلاً ذکری به میان نمی آید، در حالی که برعکس در قرآن مجید بیشتر به کلیات پرداخته می شود و جزئیات غیر مرتبط با کلّیات را اصلاً ذکر نمی کند.